27 Απρ 2010

Ο Μιχάλης Παπαδάκης γράφει για την αδελφή του (1983)

http://profile.ak.fbcdn.net/object3/1292/102/n76083579211_4878.jpg

''Ήταν φιλάρεσκη, έξυπνη και πνευματώδης. Την χαρακτήριζε ευθύτητα και εντιμότητα απέναντι στον εαυτό της και τους άλλους. Πίστευε με πάθος οτι είχε να εκπληρώσει στη ζωή της, μια σοβαρή για τους συνανθρώπους της αποστολή βοηθώντας τους, με άρτια ερμηνεία του ρόλου, να μπαίνουν στο πνεύμα του άξιου συγγραφέα και να αγγίζουν το μήνυμα που ο ίδιος θέλησε να μεταδώσει με το έργο του.
Όλη της η ''καθημερινή ζωή'' ήταν συνδεδεμένη με εκείνη την απόλυτη αρμονία που ανάβλυζε από μέσα της. Ο τρόπος που μιλούσε, το πλούσιο λεξιλόγιο, η ακριβολογία, η ορθοφωνία, ο χρωματισμός και ο τονισμός των φράσεων, η έκφραση, το φέρσιμο, η κίνηση, η αλησμόνητη κίνηση των χεριών της, όλα ήσαν αλληλένδετα και συνεχής τέρψη για όσους την ζούσαν από κοντά. Και αυτό, όχι μόνο στις δημόσιες εμφανίσεις της, αλλά και μέσα στο σπίτι της, μακρυά απο κάθε ξένο μάτι, που όταν βρισκόταν με την οικογένειά της και τους τελείως δικούς της ανθρώπους, δημιουργούσε πάντα γύρω της, τελείως φυσικά κι ανεπιτήδευτα, μια ευχάριστη καλλιτεχνική ατμόσφαιρα. Το πώς καθόταν, το πώς έτρωγε. Τα μικροπράγματα της καθημερινότητας, τόσο αρμονικά και ωραία, φανέρωναν τον εσωτερικό της κόσμο.
Η ζωή της σαν άνθρωπος και σαν καλλιτέχνις, υπήρξε μια ολόισια γραμμή, έντονα χαραγμένη, δίχως συμβιβασμούς κι υποχωρήσεις, χωρίς υπεκφυγές ή πλαγιοδρομήσεις. Ακολουθούσε την τροχιά της, κοιτάζοντας ίσια μπροστά της, συγκρατώντας κι απορροφώντας, μόνο ό,τι είχε σχέση με την ομορφιά και την αρμονία.
Ήταν ένας ωραίος συνδυασμός καλλιτέχνη και ανθρώπου. Ένα πλάσμα άπιαστο, φευγαλέο. Ζούσε σ'έναν αποκλειστικά δικό της κόσμο, γεμάτο από όνειρα και προσδοκίες.
Η Ελένη δεν ήταν ο άνθρωπος που με τους αγκώνες θα παραμέριζε τις δυσκολίες στην προσπάθεια να επιβληθεί.
Με τον ακέραιο χαρακτήρα και την ειλικρίνεια που την χαρακτήριζε, δεν θέλησε ποτέ να κερδίσει κάτι εξαγοράζοντας με ελιγμούς και καλοπιάσματα, σκηνοθέτες, κριτικούς και άλλους.
Κάθε της επιτυχία ήταν κερδισμένη με σκληρό μόχθο γιατί από την φύση της ήταν πολύ εργατική και ακούραστη.
Επεβλήθηκε σαν ανεπανάληπτη θεατρική μονάδα αποκλειστικά με την αξία της και τη συνεχή εξαντλητική εργασία της, μακριά από παρασκηνιακά τεχνάσματα, δίνοντας το παράδειγμα μιας σπάνιας αγωγής, όχι μόνο καλλιτέχνη αλλά και ανθρώπου.
Στις δημιουργίες της αντιπαθούσε τους θεατρινισμούς, τις αβανταδόρικες στάσεις ή κινήσεις. Είχε ένα παίξιμο συγκρατημένο, συμπυκνωμένο θα μπορούσε κανείς να πεί. Προτιμούσε να μεταδόσει συγκίνηση με ένα γνήσιο δάκρυ, παρά με αταίριαστους και αντι-καλλιτεχνικούς γόους.
Η μελέτη της γινόταν απερίσπαστα στο σπίτι, όταν απομονωμένη στο διαμέρισμά της, πλαστουργούσε τον ρόλο της. Ακόμα και μικρούς, επεισοδιακούς ρόλους ετοίμαζε με την ίδια στοργή, επιμέλεια κι ευσυνειδησία.
Την απασχολούσαν ακόμα κι οι μικρολεπτομέρειες ενός ρόλου, ένας τόνος φωνής, μια μικρή κίνηση, μια βουβή στιγμή, μικρολεπτομέρειες, που όμως όλες μαζί στήνουν ανάγλυφο το ρόλο.
* * *

Κοντά της έζησα τον ισχυρό πρός το θέατρο μαγνήτη, από τα χρόνια της τρυφερής της ηλικίας, έννοιωσα οτι σαν μοναδικό σκοπό της ζωής της είχε το Θέατρο. Μπρός σ'αυτό, με θέληση ισχυρή, σχεδόν με πείσμα, παραμέρισε κάθετί ξένο πρός το θέατρο , ακόμα και το γάμο, παρά τις αξιόλογες προτάσεις που κατά καιρούς είχε. Πίστευε πως ο γάμος θα της στεκόταν εμπόδιο.
Έζησα τις περιόδους προετοιμασίας μεγάλων ρόλων, όταν στις μικρολεπτομέρειες της καθημερινής ζωής δεν είχα κοντά μου την Ελένη, αλλά την Ερσίλια Ντρέι, τη Δωροθέα Άγγερμαν ή τη λαίδη Γουίντερμηρ, την τραγική Αντιγόνη ή την τραγικώτερη Εκάβη.
Την θυμάμαι να κατεβαίνει την εσωτερική σκάλα του διόρωφου σπιτιού μας στα Πατήσια, με μαύρο απλό φουστάνι κλειστό ώς το λαιμό, μ'ένα στενό κολιέ από μαργαριτάρια, μ'ένα πρόσωπο άσπρο χωρίς ίχνος αίματος, φωτισμένο από δύο μεγάλα μαύρα μάτια που ατένιζαν μακριά σε άλλους κόσμου.
Την έβλεπα να κατεβαίνει αργά κι αθόρυβα, σχεδόν χωρίς να έχει συναίσθηση του τόπου και του χρόνου, μια και ζούσε το ρόλο της και μόνο αυτόν.
Έζησα τις βαθιές συγκινήσεις της, μετά από κάθε παράσταση αξιόλογου έργου, αλλά έζησα και τον βαθύτατο, τον αφάνταστο πόνο της από τον ύπουλο πόλεμο που της έγινε σε όλο το διάστημα της σταδιοδρομίας της στο Εθνικό Θέατρο από εκείνους, που, βλέποντας την υπεροχή της, ζήτησαν με αυτόν τον τρόπο να την παραμερίσουν.
* * *

Στα προπολεμικά χρόνια, αντιμετώπισε μια καλά μεθοδευμένη προσπάθεια που εκδηλώθηκε με τη μορφή συστηματικού παραγκωνισμού, έναν πόλεμο που την τραυμάτισε βαθειά, που της αφήρεσε κάθε χαρά για την ζωή, αφού ζωή της ήταν το θέατρο, και μόνον αυτό, μέχρι που κάποτε την έφερε στα πρόθυρα της αυτοκτονίας.
Για μια περιωρισμένη ενημέρωση, μεταφέρονται εδώ μερικές από τις διαμαρτυρίες των κριτικών, που είδαν το φώς της δημοσιότητας εκείνη την εποχή:

''Είναι καταφανής η αδικία που της γίνεται από τους σκηνοθέτες. Μου είναι αδύνατον να καταλάβω πώς η Παπαδάκη κάνει τόσο λίγες εμφανίσεις στη σκηνή, ενώ αποδεικνύεται πως είναι η μοναδική γυναίκα του Εθνικού, και από τις καλύτερες του Ελληνικού Θεάτρου. Δέν είναι η καπριτσιόζα γυναίκα, είναι η αληθινή αρτίστα, με την ψυχή τη μεγάλη και τον προορισμό για το θέατρο. Ο προορισμός της αυτός και η δύναμή της δεν έχουν προσεχτεί όσο πρέπει, από τους αρμόδιους του Εθνικού. Κανένας δεν θα μπορούσε να εξηγήσει τον σατραπισμό αυτό του Εθνικού Θεάτρου. ..Είναι αδικημένη η Παπαδάκη, που κάθε ίνα της, κάθε κύτταρό της είναι παλμός, ορμή, ουσία, τέχνη.''

Ν.Φωτάκης ''Νέα Αλήθεια'' 24-9-1933

''...Με αυτές τις προϋποθέσεις το ταλέντο της Παπαδάκη εξεδηλώθη σεμνά, συγκρατημένα, με αυτεπίγνωση. Άσχετο αν η περίστασις της παρέχει ένα πλεονέκτημα ανεξάρτητο από την θέλησή της, την αναμφισβήτητη υπεροχή της εν συγκρίσει με άλλες ''παρταινέρ'' που μονοπωλούν ώς τώρα όλους τους μεγάλους γυναικείους ρόλους.''

Πέτρος Πικρός ''Πατρίς'' 30-3-1933

Σ'ένα γράμμα της, εκείνης της εποχής η Ελένη γράφει:

''.. έπαιξα ήδη στον 'Ιούδα' και στον 'Ντόν Κάρλος'. Παρ'όλη την επιτυχία είμαι πάντα ανικανοποίητη μ'αυτό που κάνω.''


Και αργότερα, σε ένα άλλο γράμμα, παραπονιέται:

''Όσο για μένα, με βαραίνει η απραξία μέσα στην οποία βρίσκομαι. Δίχως θέατρο είμαι σαν να μην υπάρχω. Σ'όλη την περίοδο (εννοεί την περίοδο 1933-1934), δεν έπαιξα παρά μόνο στην ''Κόρη του Γιόριο'', γιατί στο ρεπερτόριο δεν υπήρχε άλλος ρόλος για μένα. Προσεχώς θα παίξω σ'ένα έργο παρμένο απ'τη ζωή του Μπάϋρον και μετά την Νατάσα. Μα, ώς τώρα δεν έκανα τίποτα, δεν έπαιξα πουθενά.
Πρέπει να περιμένεις μια αιωνιότητα, για να παίξεις τελικά κάτι που ούτε κάν το διάλεξες...''


Θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς, πώς, αφού δεν την ικανοποιούσε η δουλειά της στο Εθνικό Θέατρο, δεν αποφάσισε η Ελένη να ξαναγυρίσει στο ελεύθερο θέατρο, τη στιγμή μάλιστα που της γίνονταν πολλές προτάσεις από συναδέλφους της για την ίδρυση προσωπικού θιάσου.
Το οραματιζόταν κι η Ελένη ένα τέτοιο θέατρο, και θα'θελε το κοινό να έχει ελεύθερη είσοδο, ευγενικό όνειρο, που ήταν όμως δύσκολο να πραγματοποιηθεί. Αλλά σε μια τέτοια περίπτωση, εκτός από την απώλεια του τιμητικού τίτλου της πρωταγωνίστριας του Εθνικού Θεάτρου, για την Ελένη Παπαδάκη θα γκρεμιζόταν κάθε της όνειρο μια που για την ίδια, η έννοια του Θεάτρου γενικά, συνδεόταν αδιάσπαστα με την έννοια της απαλλαγμένης από οικονομικά προβλήματα εργασίας.

Η Ελένη ήταν γεννημένη πέρα για πέρα ηθοποιός και καθόλου έμπορος. Στην φύση της ο συνδυασμός αυτών των δύο ήταν κάτι το αδιανόητο.
Στην εξιδανικευμένη του μορφή, έβλεπε τον ηθοποιό σαν πνευματικό άνθρωπο, με σοβαρή και υπεύθυνη αποστολή, σαν φορέα μηνύματος από τον άξιο συγγραφέα, μηνύματος ικανού να εξυψώσει το πολιτιστικό και πνευματικό επίπεδο του θεατή, προσφέροντάς του συγχρόνως ομορφιά. Πίστευε πως για να το πετύχει αυτό ο ηθοποιός θα πρέπει ο ίδιος να βρίσκεται σε ψηλό πνευματικό επίπεδο και να είναι πολύ καλλιεργημένος. Πίστευε όμως πως ο ηθοποιός, για να μπορεί να αφοσιωθεί ολοκληρωτικά στην ψηλή αυτή αποστολή του, έπρεπε να είναι απαλλαγμένος από κάθε φροντίδα που συνδέεται με οικονομικά προβλήματα και μάλιστα στον δυσβάστακτο βαθμό, όπως το απαιτεί η περίπτωση της ιδιωτικής θεατρικής επιχειρήσεως.
Αυτή η πεποίθηση ήταν για την Ελένη βίωμα και αιτία που ήθελε να παραμείνει στο Εθνικό Θέατρο.

''Η Ελένη Παπαδάκη στέκει σήμερα στην πρώτη γραμμή του θεατρικού μας κόσμου και ο τρόπος που υποδύθηκε την Ερσίλια Ντρέι, μας απέδειξε πόσες αξίες παραμένουν πολλές φορές άδικα παραγνωρισμένες, χωρίς να ξέρει τον λόγο... Παρ'όλο που κάθε της εμφάνιση σημειώνει και μια επιτυχία, οι εμφανίσεις της είναι πάντα σπάνιες, επαναλαμβάνω, άγνωστο γιατί...
Μια μεγάλη, πολύ μεγάλη καλλιτέχνις, που πρέπει να την θεωρούμε αληθινά σαν ένα από τα πιο λαμπερά αστέρια στο θεατρικό στερέωμα.''

Αλεξάνδρα Λαλαούνη ''Ταχυδρόμος'' 22-5-1935

Στη θεατρική περίοδο 1935-1936 ο παραγκωνισμός της Ελένης φτάνει στο κορύφωμά του. Παίζει μόνο τον επεισοδιακό ρόλο της Ίνγκριντ στον 'Πέερ Γκύντ' του Ίψεν, και, για 4 μόνο βραδιές στη σειρά των επαναλήψεων που εγκαινίασε το Βασιλικό Θέατρο παίζει τη λαίδη Καικιλία Ουαίηνφλητ στον ''Προσηλυτισμό του καπετάν-Μπράσμπάουντ'' του Γ.Μπέρναρντ Σώ. Σ'ένα γράμμα της, της εποχής εκείνης σημειώνει:

''Με το επάγγελμά μου, η ψυχική μου διάθεση επιδεινώνεται. Δεν ξεύρεις τι σημαίνει να μένεις δίχως να κάνεις τίποτα, να νοιώθεις τον χρόνο να κυλά, όταν αισθάνεσαι ικανός να δημιουργείς πράγματα μεγάλα και ωραία. Νάσαι ηθοποιός του Εθνικού Θεάτρου και να βλέπεις τ'όνομά σου σε μια διανομή ενός μετρίου έργου, και αυτό μια ή δύο φορές σε όλη την περίοδο. Βλέπεις, μιλώ μόνο για θέατρο, θέατρο και μόνο θέατρο. Είναι η καρδιά μου, το πάθος μου.''

Στην ίδια περίοδο η Κατίνα Παξινού, εκτός από έναν επεισοδιακό ρόλο στον 'Πέερ Γκύντ' και τις επαναλήψεις της σαν Ιοκάστη, σαν κυρία Άλβινγκ και σαν Κόμησσα στους 'Γάμους του Φίγκαρο' του Μπωμαρσαί, ερμήνευσε άλλους τρείς νέους ρόλους : την Ολίβια στην 'Δωδεκάτη Νύχτα' του Σαίξπηρ, την Τρισεύγενη στο ομώνυμο έργο του Κωστή Παλαμά, και την Αυτοκράτειρα Ζωή στον 'Αυτοκράτορα Μιχαήλ' του Άγγελου Τερζάκη. Και πάλι η κριτική,αμέσως τότε,αλλά και αργότερα:

''Ο ρόλος αυτός θα ανταποκρινόταν άριστα στην λεπτή χάρι της Παπαδάκη.''

Άλκης Θρύλος, ''Νέα Εστία'' (για την ''Δωδεκάτη Νύχτα'' της Παξινού.) 15-11-1935

'Γιατί, τέλος πάντων, παραμερίζεται και αγνοείται το αισθηματικό ταλέντο της Δίδος Παπαδάκη η οποία θα είναι περίφημη σε ανάλογους ρόλους; Υπάρχει και μέσα στο Θέατρο κλίκα ή ρουσφετάκια;''

Φλύτ, ''Ελληνική Επιθεώρηση'', 12-1935
(για την 'Τρισεύγενη' της Παξινού.)

''Η Πρωταγωνίστρια που μόλις είχε παίξει την κυρία Άλβινγκ, δεν την είχε ανάγκη φυσικά, ούτε την Ολίβια, ούτε την επιτυχία της, αλλ'ο παραμερισμός.''
Γιάννης Σιδέρης ''Θέατρο'' 2-1965

Τον Οκτώβριο του 1936, είναι η πρώτη φορά που καθιερώνεται από το Βασιλικό Θέατρο ''Εβδομάδα Αρχαίου Δράματος'' στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού. Ο Δημήτρης Ροντήρης σκηνοθετεί την 'Ηλέκτρα' του Σοφοκλή. Οι δύο πρωτεύοντες γυναικείοι ρόλοι, της Ηλέκτρας και ο σύντομος της Κλυταιμνήστρας, ερμηνεύονται από την Παξινού και την Παπαδάκη.
Η Παπαδάκη,δεν είχε ώς τότε εμφανιστεί στο Εθνικό σε αρχαία τραγωδία.
Η Παξινού έχει ήδη παίξει την Κλυταιμνήστρα στον 'Αγαμέμνονα' του Αισχύλου, την Ιοκάστη στον 'Οιδίποδα Τύραννο' του Σοφοκλή, και την Άτοσσα στους 'Πέρσες' του Αισχύλου.

Οι ιθύνοντες της δίνουν και τον τέταρτο ρόλο στο αρχαίο δράμα, τον κεντρικό ρόλο της Ηλέκτρας'.

Οι κριτικοί διαπιστώνουν:

'
'..Έλλειψε πρώτα απ'όλα η πρωταγωνίστρια, η έχουσα μέγεθος για να ενσαρκώση την Ηλέκτρα. Δεν μπορώ να καταλάβω γιατί προεκρίθη για τον ρόλο αυτόν η κ.Κατίνα Παξινού. Υπήρχε στον θίασο του Βασιλικού άλλη ηθοποιός καταλληλοτέρα, παραδόξως όμως της ανετέθη ο ρόλος της Κλυταιμνήστρας : η Δις Ελένη Παπαδάκη.
..το μήκος της σφενδόνης της κ.Κατίνας Παξινού δεν φθάνει μέχρι της δημιουργίας που απαιτεί ο ρόλος της Ηλέκτρας.''

Κ.Οικονομίδης ''Έθνος'' 5-10-1936

''..Εάν υπάρχει ευθύνη εν προκειμένω, ας αναζητηθεί από εκείνους που κατανέμουν τους ρόλους, όπως θα κατένεμαν και τα αμπελοχώραφά τους, έχοντας ώς κριτήριο συμπάθειες και αντιπάθειες, δημιουργούντες ευνοούμενους και μη, αναθέτοντες ρόλους πρωτεύοντας, εις ώμους ακατάλληλους δια το βάρος των.''
Παύλος Παλαιολόγος ''Νέα Ημέρα'' 10-10-1936

Την επόμενη περίοδο του Εθνικού στο Ηρώδειο (1937) ανεβάζεται ο Ιππόλυτος, με Φαίδρα την Κατίνα Παξινού και επαναλαμβάνεται η Ηλέκτρα. Ο τύπος γράφει ανοικτά:

''Στην διανομήν των ρόλων των ηθοποιών το Βασιλικο Θέατρο δίνει τους καλλίτερους ρόλους σε ωρισμένες ευνοούμενους (ποιανού;) ηθοποιούς [sic], ενώ άλλοι, ίσης αξίας, ηθοποιοί παραγκωνίζονται, φανερά αδικαιολόγητα. Ένας από τους πρώτους φαίνεται να είναι η Κατίνα Παξινού. Φυσικά, η διαλεχτή πρωταγωνίστρια είναι άξια αυτής της εμπιστοσύνης, και ο σκοπός του σημειώματος αυτού δεν έχει σε τίποτα να κάνει με το αναμφισβήτητο της Κυρίας ταλέντο. Όμως και η άλλη πρωταγωνίστρια, η Δ/νίς Ελένη Παπαδάκη -και αυτή τραγωδός- είναι το ίδιο με την Κατίνα Παξινού (και κατά πολλούς ανώτερη) καλλιτέχνις διακεκριμένη, με αναμφισβήτητο επίσης ταλέντο και καταντάει έτσι αδικία να μπαίνει σε δεύτερη μοίρα σε όλα τα έργα. Πέρυσι, στην 'Ηλέκτρα' της δόθηκε ο δεύτερος (ελάχιστος μπροστά στον τεράστιο ρόλο της Ηλέκτρας) ρόλος της Κλυταιμνήστρας. Τώρα πάλι, στον 'Ιππόλυτο' το ρόλο της Φαίδρας τον δίνουν πάλι στην Κα Παξινού, και αφήνουν σε τέλεια αχρηστεία την Δ/δα Παπαδάκη. Το πράγμα έχει και μιαν άλλην όψη, πιο σπουδαία: Η θεατρική αισθητική ανάγκη απαιτεί την εναλλαγή των προσώπων των πρωταγωνιστών (αφού υπάρχουν) , γιατί η εναλλαγή των προσώπων στους πρωτεύοντες ρόλους, είναι η εναλλαγή της θεατρικής ψυχικότητας και είναι αυτό μέσα στο καλό νόημα της τέχνης και του προορισμού των θεάτρων, που δεν λέγονται μόνον, αλλά είναι κι όλως ...εθνικά. Ώστε ας διορθωθεί τούτο το πράγμα.''
Περιοδικό ''Θεατρικά Σημειώματα'' Ιούνιος 1937

Η νέα θεατρική περίοδος (1937-1938) άρχισε με τον 'Άμλετ' του Σαίξπηρ με βασικό ήρωα τον Μινωτή και βασίλισσα την Σαπφώ Αλκαίου.

''Η Βασίλισσα ήταν ρόλος για την Παπαδάκη, την νέα ηθοποιό που μαραζώνει στο κρατικό Θέατρο.''
Κατερίνα Ι.Κακούρη ''Ελληνίς'' 12-1937

''Την Βασίλισσα (...) θάταν σωστό να την παίξει η Ελένη Παπαδάκη.''
Μιχάλης Ροδάς ''Ελεύθερο Βήμα'' 27-11-1937

Η πρώτη εμφάνιση της Ελένης γίνεται με την λαίδη Γουίντερμηρ στο έργο του Όσκαρ Ουάιλντ, 'Η βεντάλια της λαίδης Γουίντερμηρ'. Μαζί της παίζουν, η Κατίνα Παξινού και ο Αλέξης Μινωτής. (8-12-1937)

''Συναισθανθήκαμε ζωηρότατα, ό,τι ξέραμε πάντα. Οτι η συστηματική της παραγκώνιση για χρόνια στέρησε από το κοινό από έντονες καλλιτεχνικές εξάρσεις, οτι πρέπει να παίζει όσο είναι δυνατόν συχνότερα, γιατί είναι μία από τις σημαντικότερες αξίες του Ελληνικού Θεάτρου, γιατί έχει μαζί χάρη και ευγένεια και γοητεία, και την ικανότητα να κατανοεί βαθειά τους ρόλους και να τους αποδίδει με εσωτερική δύναμη και να διοχετεύει συγκίνηση...''
Άλκης Θρύλος ''Νέα Εστία'' 1-1-1938

''Η Ελένη Παπαδάκη, την οποία δυστυχώς και περιέργως, μόνον σπανίως, πολύ σπανίως, βλέπομε, σημείωσε ένα μεγάλο καλλιτεχνικό θρίαμβο..''
''Νέος Κόσμος'' 16-12-1937

'
'Η συχνή εμφάνιση φέτος της Παπαδάκη σε διάφορους ρόλους έδειξε σαφέστατα ό,τι πάντα υποπτευόμαστε, πως η συστηματική παραγκώνιση τα άλλα χρόνια στερούσε και το Βασιλικό Θέατρο από μια από τις κυριώτερες του δυνάμεις, και το κοινό από μια καλλιτεχνική απόλαυση''
Άλκης Θρύλος 'Νέα Εστία'' 1-4-1938

Ο πόνος από τον παρασκηνιακό αυτό πόλεμο που της στερούσε το δικαίωμα να προσφέρει όλους τους θησαυρούς της τέχνης της γινόταν ακόμα πιο δυσβάστακτος για την Ελένη, γιατί στην ψυχή της ήταν βαθειά ριζωμένη η έμμονη ιδέα του σύντομου θανάτου.
Σ'ένα γράμμα της σε φιλικό πρόσωπο το καλοκαίρι του 1940, γράφει:

'
'Η ευλογημένη όμως, τί ήθελε να μου πάρει το χέρι, και να μου πή: Α, πολύ λίγο θα ζήσεις, η γραμμή σου είναι πολύ κοντή. Το ξέρω, αλλά γιατί να μου το θυμίζουν; Είναι κρύο πράμμα, και επειδή όλοι μου το λένε, είναι καιρός πολύς τώρα που περπατάω σ'αυτόν τον κόσμο σαν να έχω ήδη φύγει για τον άλλον. Γι'αυτό όλα εκτός από το θέατρο μου είναι αδιάφορα.
Και για το θέατρο ίσια-ίσια δεν θέλω να απέλθω νωρίς,κι ας έχω συχνά μαύρες απελπισίες..''



Μετά απο τόσα χρόνια θυμάται ο Στράτης Μυριβήλης:

''Ήταν μια πικραμένη. Συχνά έλεγε: ''Δεν εγνώρισα ούτε μια μέρα χαρούμενη''. Κι όμως, από το ποτήρι της πίκρας της, δεν άφηνε να πέσει ούτε μια στοαγόνα στο έργο της. Αντίθετα έλεγε κανείς, πως με το ποτήρι αυτό επότιζε την αγάπη της στον άνθρωπο, δυνάμωνε μέσα της τον πόθο να δώσει χαρά στους άλλους. Και την έδωσε, ώς την τελευταία στιγμή...''
(απο ραδιοφωνική εκπομπή, 4-1-1948)

Άλλη μια ραδιοφωνική εκπομπή αφιερωμένη στη μνήμη της Ελένης Παπαδάκη που σκηνοθέτησε ο Γιώργος Κάρτερ και μεταδόθηκε στις 20-12-1962 δανείζεται τον λόγο του ενδυματολόγου του Εθνικού Θεάτρου, Αντώνη Φωκά.

'
'Κι επειδή στο θέατρο είναι πολλές οι συγκρούσεις θέλω να πώ για να τ'ακούσουν όσοι δεν τη γνώρισαν, πως ποτέ δεν την άκουσα να υψώσει τη φωνή να διαμαρτυρηθεί έντονα για μια ή για πολλές αδικίες που της έγιναν.
Εχθρούς δεν δημιουργούσε. Εχθροί αυτοδιορίζονταν, μόνοι τους, όσοι ήθελαν. Στο θέατρο η καλωσύνη δεν διασχίζει τους δρόμους μ'ένα κλαρί ελιάς στο χέρι. Στην πάλη, την επαγγελματική, στάθηκε ψηλά και στο μέτωπο της δεν ζωγραφίστηκε ποτέ ούτε κακία, ούτε αδυναμία καμμία, ούτε κούραση. Είχε τη γαλήνη της ψυχής και την ήρεμη συνείδηση.''


Στην ίδια εκπομπή ο Γιώργος Γληνός θυμάται:

''Εκεί στο Εθνικό, καλλιεργημένη όσο καμμία άλλη, προικισμένη με απαράμιλλη ευγένεια, ήθος και σπάνιο ταλέντο, έδωσε δημιουργίες χωρίς προηγούμενο, μ'όλες τις αντιδράσεις των παρασκηνιακών παραγόντων που συναντούσε..
Η Ελένη Παπαδάκη στεκόταν πάνω από τις συχνότατες παρασκηνιακές ίντριγκες που την περιέσφιγγαν. Σ όλα της ήταν ανώτερη, και υπομονετική, παράδειγμα συναδελφικής αβρότητας, ετοιμότητας και αφοσιώσεως στην τέχνη της.''


Και ακόμη, ο ιστορικός του ελληνικού θεάτρου Γιάννης Σιδέρης:

''Ή άσκηση της ήταν καθημερινή, καλλιτεχνική μαζί και ηθική, γι'αυτό και της έμενε καιρός για την τέχνη της. Δεν την απασχολούσε ούτε αν κανείς τυχόν θα την έβλαπτε, ούτε ξόδευε τις ώρες της για να ετοιμάζει κάτι που θα πείραζε τους άλλους.
Προτιμούσε να είναι το θύμα. Άν δεν είχε φύγει απ'την ζωή, σήμερα θα ήταν μια πρωταγωνίστρια για όλη την Ευρώπη. Μια πλήρης νεοελληνική μορφή. Κι ακόμα, ωφέλιμη, πολύ ωφέλιμη σ'εχθρούς και φίλους, όπως ήταν όταν την χειροκροτούσαμε, τότε, που δεν τη θρηνούσαμε.''


Απάνω στο θέμα του παραγκωνισμού, ο Άλκης Θρύλους έγραψε ανοικτά με τίτλο ''Μια χρεωκοπία'' που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα του Γεώργιου Παπανδρέου ''Ελλάς'' την 21-7-1947:

'
'Πώς να μην αναλογιστούμε οτι το ίδιο σύστημα παραγκώνισε άλλοτε για πολλά χρόνια την Ελένη Παπαδάκη μόνο και μόνο γιατί ο κ.Ροντήρης δεν είχε γι'αυτήν προσωπική συμπάθεια, και η συμπάθεια, η οποία όπως λέγεται απορρέει από το πόσο ένας ηθοποιός θα ξέρει ή όχι να τον κολακεύσει, είναι συχνά γι'αυτόν μοναδικό μέτρο κρίσης.
Χρειάστηκε να συγκινηθεί η Κοινή Γνώμη, και μέσω της κριτικής επίμονα να απαιτήσει την παρουσία της Ελένης Παπαδάκη στη σκηνή, να γίνει πάταγος, για να της δοθεί επιτέλους ένας ρόλος, αλλά η Ελένη έχασε έτσι χρόνια
της πολύ σύντομης, αλλοίμονο, ζωής της. Δεν έδωσε πνοή σε πολλά πρόσωπα, που θα μπορούσε να είχε εμψυχώσει. Ένα κάποιο ποσό δημιουργικότητας, ομορφιάς και καλλιτεχνικής χαράς νεκρώθηκε και αποκλείσθηκε. Δεν αισθάνθηκε ο κύριος Ροντήρης μεταμέλεια, όταν διαπίστωσε οτι είναι πάντα άγνωστο τι καιρό και τι διάστημα έχει ένας καλλιτέχνης στη διάθεσή του και οτι είναι βαρειά η ευθύνη και η αμαρτία εκείνου, που θα εμποδίσει τις εκδηλώσεις του και την ανάπτυξή του..''

Και αργότερα, στα χρόνια της Κατοχής, ένας συστηματικός και αδυσώπητος πόλεμος, ένας πόλεμος φθοράς, που αλλάζοντας μορφή και μέσα, συνεχίστηκε ύπουλα και πιο συστηματικά.
Μια τόσο ξεχωριστή θεατρική ιδιοφυία και τα πολλά ψυχικά και πνευματικά χαρίσματα της Ελένης Παπαδάκη, δεν ήταν δυνατόν να δημιουργήσει γύρω της μόνο φιλία και αγάπη. Υπάρχει και η άλλη όψη του νομίσματος. Η σκιά είναι γέννημα του φωτός.
Ο ΦΘΟΝΟΣ [sic], ένας φθόνος που ήταν φυσιολογικό να γεννηθεί, αναπτύχθηκε και ανδρώθηκε, κοντά και παράλληλα με τις αμέτρητες εκδηλώσεις θαυμασμού και λατρείας, εκδηλώσεις που προβάλλουν ανάγλυφες από τα ντοκουμέντα που ακολουθούν.
Αυτός ο φθόνος, αδιάφορο αν προερχόταν απο καλλιτεχνική ή κοινωνική αντιζηλία ή και από τις δύο, ο μεγάλος αυτός υπεύθυνος, με τη μέθοδο του λασπώματος, με χαλκευμένα ψέμματα και συκοφαντίες, που τα χρόνια εκείνα, με το λαό γεμάτο πίκρες και δάκρυα, πείνα και δυστυχία, δεν εύρισκαν καμμία δυσκολία στην διασπορά τους, πέτυχε να καταθρυμματίση ό,τι είχε απομείνει ακόμα στην Ελένη από αντοχή στην πίκρα και στον πόνο, έτσι ώστε τελικά ο ''φθόνος'' , και μόνο αυτός , άγνωστο αν συνειδητά ή ασυνείδητα, της άνοιξε το δρόμο πρός το μοιραίο και δραματικό τέλος της, σε μια τραγική περίοδο της ιστορίας του τόπου μας, μια περίοδο αδελφοκτόνου σπαραγμού, που κυριαρχούσε το αχαλίνωτο πάθος και το τυφλό μίσος, μια περίοδο παραφροσύνης.

Η Ελένη Παπαδάκη στάθηκε άτυχη όχι μόνο όταν ζούσε ή με τον τραγικό τρόπο που θανατώθηκε, αλλά και μετά το θάνατο της. Για πολλά χρόνια, μέχρι και σήμερα, το όνομα της έχει ταυτιστεί με την λέξη ''θύμα''. Και οι μεν σύγχρονοι της, εκείνοι που την έζησαν και χάρηκαν μια πηγή έντονης καλλιτεχνικής ανάτασης από την τέχνη της, την κράτησαν στη μνήμη σαν ανυπέρβλητη θεατρική φυσιογνωμία.
Οι νεώτεροι όμως, που δεν είχαν ίδια, άμεση αντίληψη της καλλιτεχνικής της αξίας, θα ήταν κρίμα αν επηρεασμένοι από την ανάμιξη του ονομάτός της στην τραγική αδελφοκτόνο περίοδο περίοδο της νεότερης ελληνικής ιστορίας , παρασυρθούν έτσι ώστε η ξεχωριστή αυτή μορφή του ελληνικού θεάτρου , που η ζωή της ήταν ολοκληρωτικά δοσμένη από την ίδια, στο θέατρο, και μόνο σ'αυτό, να παραμεριστή από το ''θύμα''.
Η παράταξη που έφερε την ευθύνη του θανάτου της Ελένης, έδειξε έγκαιρα και έμπρακτα την μεταμέλειά της, αναγνωρίζοντας το ''λάθος'' της, όπως το ονόμασε η ίδια, και τιμωρώντας με θάνατο τους τρείς που έκρινε συνυπεύθυνους του φυσικού εκτελεστού της:

Τα δικά μας λάθη
''..Γιατί το Κόμμα μας έχει το θάρρος να διακηρύξει οτι τέτοιες περιπτώσεις, όπως του Κορώνη είτε της ηθοποιού Παπαδάκη, δεν μπορούν να βρούν δικαίωση, και πρέπει να καταδικαστούν ανοικτά..''


Ριζοσπάστης 1-7-1945

Η Ελένη πάλι, με την φυσική ανεξικακία και την ψυχική ανωτερότητα που την χαρακτήριζε, με την κλασσική έκφραση
''Άφες αυτοίς '' που μελαγχολικά πρόφεραν τα χείλη της μετά από κάθε νέα εκδήλωση λασπολογίας, που ήταν συχνή στα τελευταία δύο χρόνια της ζωής της, είχε από τότε συγχωρήσει τον ''φθόνο''.
Η άμεση αυτή αποκήρυξη και ο σεβασμός στην μνήμη της δεν αφήνει σήμερα ύστερα από 40 σχεδόν χρόνια, περιθώρια για ανάξεση πληγών και αναζωπύρωση παθών, κάτι που θα ήταν άλλωστε αντίθετο στο χαρακτήρα της, οι λέξεις ''κακία'',''μίσος'',''εκδίκηση'', της ήταν άγνωστες.

Έγραψε κάποτε για την Ελένη, η Μαρία Αμαριώτου:

''Όσο περνούν τα χρόνια βουλιάζουν σιγά-σιγά τα κατακάθια της πίκρας και του πόνου. Πάνωθέ τους, λάμπει στο φώς, σαν καθαρό κρυστάλλινο νερό, η ομορφιά του καλλιτέχνη, αχώριστη με την ομορφιά του ανθρώπου.''
'Νέα' 27-12-1950

Πάνω στον τάφο της δεν υπάρχει πια χώρος για τίποτε άλλο, εκτός από το ''στεφάνι'' που ο Άγγελος Σικελιανός , με ευλάβεια, έχει αποθέσει στο μάρμαρο του τάφου, στεφάνι που η ίδια κατέκτησε προσφέροντας όλους τους θησαυρούς της ψυχής και του πνεύματος στην δούλεψη της τέχνης του θεάτρου.


Δεκέμβρης 1983

Μιχάλης Παπαδάκης

1 σχόλια:

ΑΝΩΝΥΜΟΣ είπε...

Καλά τον προδότη Γλυνό γιατί τον άφηναν να μιλάει για την Παπαδάκη? Επίσης ποιά παράταξη αναγνώρισε ΈΓΚΑΙΡΑ και ΈΜΠΡΑΚΤΑ την ΜΕΤΑΜΈΛΕΙΆ της? Τρίχες καμοία μεταμέλεια δεν έδειξε η αριστερά, απλά δεν τους έπαιρνε να πουν αλλιώς. Παρεμπιπτόντως ακόμα και σήμερα κάποια παιδάκια που βγαίνουν απ τις κόβες, πιστεύουν για την προδότρια Παπαδάκη και την σωστή της εκτέλεση. Τόσο καλά φροντίζει για την αλήθεια αυτή η παράταξη?

Δημοσίευση σχολίου